Çocuk Psikologu

ÇOKLU ZEKA / ÖĞRENMENİN SEKİZ BİÇİMİ 

Howard Gardner : “Her insan eşsiz bir zeka birleşimine sahiptir. Eğitimin önündeki en temel zorluk budur.” der.

Zeka her an gelişen ve geliştirilmesi gereken bir kapasitedir.
Dolayısıyla kişinin yapabileceği en büyük yatırım yine kendisine yani zekasına yapacağı yatırımdır. Yıllarca insanların doğuştan geldiğine inanılan belli bir Zekâya sahip olduğu, yaşamını onunla sürdürdüğü görüşü hakimken artık günümüzde insan Zekâsının sınırları, araştırmalarla birlikte yeniden çizilmeye başlanmıştır. Zekâ,sınırlı bir alan değildir ve herkes de zeka farklı türlerde ön plandadır ve zayıf yanları geliştirilebilir . 
Zekası düşük insan yoktur ,zekası farklı yönlerde gelişmiş insan vardır. Lakin zekanın her yönüyle(Çoklu Zeka) bağlantılı yaşamak istiyor ve beynimizi daha işlevsel kullanmak istiyorsak öğrenme kapasitemizi arttırmak için Başlangıçta kendi zeka türümüzü, beynimizin en çok hangi yönünü kullandığımızı Uzmanlar yardımıyla öğrenebiliriz.

Bizde işlevsel olmayan yada az kullandığımız diğer zeka türlerini sosyal hayatımızda ,eğitim hayatımızda ,psikolojik yapılanmamızın güçlenmesinde ... vs 7 yaşından itibaren her yaş gurubunda uygulanabilir hale getirebiliriz.

1988 senesinde psikolog Howard Gardner, çoklu zeka teorisi’ni geliştirmiştir. Çoklu zeka teorisine göre, tek değil birçok zeka şekli vardır ve bunlar her bireyde farklı şekillerde gelişir. Ve Yıllardır yanlış bildiğimiz Zeka yapısının tek yapıdan oluşmadığını her insan da ( Beyin araştırmalarında ) 8 ayrı zeka türünün olduğu kesinleşmiştir. Mesela bu teori, matematikte çok başarılı bazı kişilerin ilişki kurmak konusunda neden iyi olmadığını açıklar. Ya da dahi bir müzisyenin, kelimelerle kendini ifade edememesine açıklık getirebilir.

Bir insanın IQ ‘sunun yüksek olması çok zeki olduğunu göstermiyor .EQ dediğimiz Sosyal ve duygusal zeka da insan beyninin bir parçasıdır ve bu her iki ayrı zeka türü herkesde eşit derecede işlevsel olmayabilir, Birinin daha az çalışması yada birinin daha çok çalışması kişiyi çok zeki yada aptal yapmaz. Sadece her kişide farklı gelişim gösteren zeka yapılarının olduğunu gösterir.

Zeka , hayat süresince karşılaşılan farklı durumlarda ve olaylarda sorunların üstesinden gelerek problemleri çözme ve yeni ürünler, yeni çözümler yaratabilme kapasitesidir.Böylece zeka,her an değişen dünyada yaşamak ve bu değişimlere ayak uydurabilmek amacıyla her bireyde bulunan ve tamamen kendine özgü olan yetenek ve becerilerin toplamıdır.Sonuç olarak da zeka, içinde bulunduğumuz topluma faydalı şeyler yapabilme, faydalı ürünler sunabilme kapasitesidir.

Zeka türlerinden bahsetmeden evvel ÇOKLU ZEKA İLKELERİnden bahsedelim :

*İnsanlardaki zekalar tanımlanabilir, geliştirilebilir,ölçülebilir.
*İnsan gelişimiyle ilgili bütün kuramlar ve bilimsel çalışmalar, çoklu zeka teorisini desteklemekte ve kabul etmektedirler.
*Bir zeka alanını ilgilendiren çalışmalarda diğer zeka alanlarından da faydalanılabilir.
*Şu anda bilinen ve tanımlaması yapılan zeka türlerinden farklı zekaların da olması mümkündür.Kişisel özellikler, çevre, inançlar ve yargılar,kültür gibi etkenler zekanın gelişimi üzerinde etkilidir.
*Zeka denilen durum her insanda farklı süreçlerde oluşur ve her zeka türü dinamiktir.
*Her birey kendine özgü özelliklere sahiptir ve zeka da kişiye özgü bir durumdur.
*Her insanda farklı türde zeka gelişimi vardır.
*Her zeka türü kendine özgü olarak değerlendirilmelidir.Zekanın yapısı, dikkat,algı, hafıza, problem çözümü gibi birçok etken ışığında farklı süreçlerden meydana gelir.

ZEKA TÜRLERİ :

1》 SÖZEL –DİL BİLİMSEL ZEKA : 
Bu tür zekası çok gelişmiş kişilerin “kelimelerle arası iyidir”. Okumayı, konuşmayı ve yazmayı erkenden öğrenirler. Karmaşık metinleri kolayca anlarlar ve kendilerini çok iyi ifade ederler. dili etkili bir biçimde kullanma, kelimelerle ve seslerle düşünme, dildeki kompleks anlamları kavrayabilme, insanları ikna edebilme, dildeki farklı yapıları fark edebilme, yeni yapılar oluşturabilme, farklı dilsel kalıplarla ilgilenme becerisidir.
● Sözel - Dilsel Zekâya Sahip İnsanların Özellikleri :

-Farklı kelimeleri, sesleri, ritimleri, renkleri dinler ve tepkide bulunur.
-Diğer insanların seslerini, dil üslubunu, okumasını ve yazmasını taklit edebilir.
-Dinleyerek, okuyarak, yazarak ve konuşarak öğrenir.
-Cümleleri dinler, yorumlar, farklı bir tarzda ifade eder ve söylediklerini hatırlar.
-Okuduklarını anlar, özetler ve kolaylıkla hatırlar.
Farklı zamanlarda, farklı amaçlar için, farklı gruplara etkili bir biçimde hitap edebilir.
-Dinleyicileri, konuşmaları ile etkiler. Okuma, yazma, dinleme ve konuşma gibi dil sanatlarında farklı yapılar oluşturabilir.
-Dilbilgisi kurallarını etkili bir biçimde kullanarak yazar. Kelime dağarcığı zengindir.
-Farklı dilleri öğrenme becerisine sahiptir.
-Hikaye, şiir yazma gibi etkinliklerden zevk alır.
-Yeni dil formları oluşturur.
-Etkili dinleme becerilerine sahiptir.

2》 MANTIKSAL- MATEMATİKSEL ZEKA: Mantıksal-matematiksel zekaları yüksek olan kişiler, soyut problemleri çözebilir, hesap yapabilir ve matematiksel işlemleri kolayca yapabilir. Sayılarla çalışma, muhakeme etme, tümevarım ve tümdengelim teknikleri ile düşünebilme , soyut ve sembolik problemleri çözebilme, kavramlar, düşünceler ve fikirler arası kompleks ilişkileri algılayabilme becerisidir.

● Matematiksel - Mantıksal Zekâya Sahip İnsanların Özellikleri :
-Neden sonuç ilişkilerini çok iyi kurar.
-Somut cisimleri soyut sembolik ifadelere dönüştürebilir.
-Mantıksal problem çözümlerinde başarılıdır.
-Hipotezler kurar ve sınar.
-Bulmaca ve Zekâ oyunlarını sever.
-Miktar tahminlerinde bulunur.
-Grafikler ya da şekiller halinde verilen ( görsel ) bilgileri yorumlar.
-Bilgisayar programları hazırlar.
- Grafik, şema, şekillerle çalışmaktan hoşlanır.

3》 UZAMSAL- GÖRSEL ZEKA :

Yüksek uzamsal zekaya sahip kişiler, çok iyi oryantasyon gücüne sahiptir. Ayrıca plan ve talimatları, grafikler yoluyla anlarlar.Çevrelerinde başkalarının fark edemediği görsel detayları algılarlar. Özellikle binalar ve tasarımları söz konusu olduğunda. Resimlerle, şekillerle düşünebilme, görsel dünyayı algılayabilme, şekil, renk ve dokuları zihnin gözleriyle görebilme ve bunları sanatsal formlara dönüştürebilme yeteneğidir. Psiko-motor becerilerin gelişmesiyle başlar, el-vücut-beyin koordinasyonunun gelişimi küçük kas gelişiminin mükemmel çalışmalarıyla geliştirilebilir.

●Görsel ve Mekansal Zekâya Sahip İnsanların Özellikleri :
-Görerek ve gözleyerek öğrenir.
-Kolaylıkla yön bulma becerisine sahiptir.
-Grafik, diyagram, harita, şekil ve modelleri yorumlayabilir.
-Dinlediklerinden zihinsel objeler hayaller, resimler üretir. Öğrendiği bilgileri hatırlamada bu zihinsel resimleri kullanır.
-Çizmek, resim yapmak, boyamak ve modeller oluşturmaktan zevk alır.
-Üç boyutlu ürünler hazırlamaktan hoşlanır.
-Origami ve maketler hazırlar. Bir objenin farklı açılardan perspektifini anlayabilir, onu zihninde canlandırabilir.
-Öğrendiği bilgileri somut ve görsel sunuşlara dönüştürür.

4》 MÜZİKSEL-RİTMİK ZEKA : 
Bu kişilerin kafalarında sürekli bir melodi çalar (ve çoğu zaman parmaklarıyla müziğe tempo tutarlar). Şarkıları içselleştirip tekrar etmek bu kişiler için çok kolaydır.

●Müziksel Zekâya Sahip İnsanların Özellikleri :
-İnsan sesi ve çevreden gelen sesler gibi çok farklı seslere karşı duyarlıdır, dinler ve tepkide bulunur.
-Müziği yaşamında kullanmak için fırsatlar oluşturur.
-Seslerle nota ve ritimlere karşı özel bir ilgiye sahiptir.
-Müziği hareketlerle birleştirerek farklı figürler ortaya çıkarabilir.
-Müziksel enstrümanlara karşı ilgilidir. 
-Enstrümanları kullanmayı kolaylıkla öğrenebilir.
-Orijinal müzik kompozisyonları oluşturabilir.
-Ritim tutar.
-Öğrendiği şarkıları mırıldanarak gezer.

5》 KİNESTETİK-BEDENSEL ZEKA : 
Bu tür zekanın, sakarlığın tersi olduğunu söyleyebiliriz. Kinestetik zekası yüksek kişiler, bedenlerinin son derece farkındadır. Dolayısıyla, çok iyi koordinasyon becerilerine ve akışkan hareketlere sahiptir. Aklın ve vücudun mükemmel bir fiziksel performansla birleştirilerek belli bir amaca hazırlar.

●Kinestetik ve Bedensel Zekâya Sahip İnsanların Özellikleri:
-Zihin ve vücut koordinasyonlarını etkili bir biçimde kullanır.
-Sağlıklı yaşam konusunda vücuduna özen gösterir.
-Fiziksel işlerde, görevlerde denge, zerafet, maharet ve dakiklik gösterir.
-Çevresini, nesneleri, eşyaları dokunarak ve hareket ederek inceler. Öğrendiklerine dokunmayı ya da onları kullanmayı tercih eder.
-Fiziksel maharet isteyen alanlarda ( dans, spor...) yenilikler keşfeder ve farklılıklar ortaya çıkarır.
-Rol yapma, atletizm, dans, dikiş nakış gibi alanlarda yeteneği vardır.
-Aktif katılımla daha iyi öğrenir. Söylenenden daha çok yapılanı hatırlar.
'Gezi-inceleme-model/ maket yapma gibi fiziksel aktivitelere katılımdan zevk alır.
-Organizasyon yapma özelliği gelişmiştir.
-Bulundukları çevreye ve onu kapsayan sistemlere karşı duyarlıdır ve sorumlu davranır.yönelik faaliyetlerin sergilenebilmesi yeteneğidir.

6 《 İÇSEL-BİREYSEL-ÖZE DÖNÜK ZEKA :
İç benlikleriyle çok iyi bağlantı kurmuş kişiler bu zeka türüne sahiptir. Duyguları, düşünceleri ve motivasyonlarının, kusur ve erdemlerinin farkındadırlar. Bu sayede kendilerini anlayabilir ve duygusal hayatları üzerinde çalışabilirler. Mesela, kişilikleriyle uyumlu olarak karar verebilir veya hedefler belirleyebilirler. kendimiz hakkındaki duygu ve düşünceleri şekillendirebilme, yaşamı sürdürebilme ve yaşadıklarımızdan öğrendiklerimizle, hayat felsefemizi oluşturabilme, yaşamımızı bu doğrultuda planlanma, kişisel istek ve hayaller oluşturabilme becerisidir.

● Kişisel Zekâya Sahip İnsanların Özellikleri :
-Yalnız kalmaktan hoşlanır.
-Yaşadığı her olay ve deneyim üzerinde çok fazla düşünür.
-Kendi içinde bir değer ve anlayış sistemi oluşturur.Her şeyde kendinden bir şey arar.
-Kendi duygu ve düşüncelerinin farkındadır.
-Kendisini farklı tarzlarda ifade edebilir ; yazar,ressam,heykeltraş...vb.
-Yaşam felsefesini oluşturmaya yönelik bir anlayış içindedir.
-Bireysel çalışmalardan zevk alır.
-Yaşamında motivasyon kaynağı, hedefleridir.
-Kendisi üzerinde düşünmek için çok zaman harcar ve sürekli bir kişisel değerlendirme süreci yaşar.

7 》 SOSYAL- BİREYLER ARASI ZEKA : 
Bu kişiler, başkalarını anlamada çok yeteneklidir: duygularını, ihtiyaçlarını, niyetlerini vs. anlarlar.Bu kişiler, başkalarının dikkatini kolayca çeker ve başkalarını anlamada, hatta liderlikte iyidirler. insanlarla birlikte çalışabilme, Sözel - Bedensel Zekâ dilini etkili bir biçimde kullanarak çok farklı karakterlere sahip insanlarla kolaylıkla iletişim kurabilme, insanları yönetebilme, onlarla uyumlu çalışabilme ve insanları ikna edebilme becerisidir.

● Sosyal Zekâya Sahip Bireylerin Özellikleri :
-Yaşıtları ile ya da farklı yaş grupları ile birlikte olmaktan zevk alır.
-Diğer insanların duygularına karşı duyarlıdır.
-Diğer insanları konuşmaları ile etkiler.
-Grup ve takım çalışmalarından, çok özel ve mükemmel ürünler ortaya çıkararak, gruplar halinde çalışmaktan zevk alır.
-Farklı kültürler, farklı yaşam tarzları konusunda çok meraklıdır.
-Çok küçük yaşlarda bile toplumsal ve politik sorunlarla ilgilenebilir.
-Güçlü bir espri yeteneğine sahiptir.
-Davranışlarının sonuçlarını değerlendirebilir.
-İnsanların her tür davranışına karşı kabul edicidir.
-Sözel ve bedensel dili etkili bir biçimde kullanır.
-Farklı ortamlara, farklı insan topluluklarına girdiklerinde kolaylıkla uyum sağlayabilir.
-İnsanları organize etme yetenekleri vardır.Liderlik vasıflarını taşır.

8 》 DOĞASAL –VAROLUŞÇU ZEKA :
Bu, doğal çevrelerini anlama becerisine sahip insanları gösteren zeka türüdür: böyle kişiler bitkileri, hayvanları ayırt edebilir, şablonları tanıyabilir, türleri sınıflandırabilir.Bu zeka genellikle biyologlarda ve bahçecilikle ilgilenen kişilerde görülür. Doğadaki tüm canlıları tanıma, araştırma ve canlıların yaratılışları üzerine düşünme becerisidir.

●Doğa Zekâsı Gelişmiş İnsanların Özellikleri :

-Doğadaki hemen her canlının yaşamına ilgi duyar. 
-Farklı canlı türlerinin isimlerine karşı dikkatlidir; çiçek türleri, hayvan türleri onlar için çok çekicidir.
-Zooloji, botanik, organik kimya, tıp, fotoğrafçılık, dağcılık, izcilik...vb alanlara ilgi duyar.
-Seyahat etmeyi, belgeseller izlemeyi severken, doğa ve gezi dergilerini incelemekten hoşlanır.
-Doğadaki bitki türlerine karşı duyarlıdır.
-Doğanın insanlar üzerindeki ya da insanın doğa üzerindeki etkisi ile ilgilenir.

Psikolog Büşra Yurtsever