Çocuk Psikologu

Kişi yaşadığı güçlü ve sürekli korkunun aşırı ya da mantıksız olduğunun farkındaysa ve bu korkuyu belirli bir nesne ya da durumun varlığı tetikliyorsa spesifik fobi tanısı konulmaktadır. Spesifik fobileri olan kişiler fobi yaratan bir uyarıcı ile karşılaştıklarında genellikle, açık bir dış tetikleyicinin varlığı dışında, panik atağa benzeyen anlık bir korku tepkisi göstermektedirler. Bu kişilerin fobi yaratan nesne ya da durumla karşılaşma beklentisi içinde olduklarında kaygı yaşamaları ve bu nedenle de fobi yaratan uyarıcıdan kaçınmak için büyük çaba harcamaktadırlar. Fotoğraf ya da televizyondaki görünüşte masum imgelerden bile genellikle kaçınmaktadırlar. Örneğin, klostrofobikler bir dolaba girmemek ya da asansöre binmemek için çok çaba harcamakta ve bunun için çok sayıda katı merdivenlerden çıkmayı ya da asansör kullanmalarını gerektiren işleri geri çevirmeyi bile göz almaktadırlar. Bu kaçınma davranışı fobilerin en önemli özelliğidir ve hem fobik tepkinin kendisinin çok nahoş olmasından hem de fobik kişinin korkunç bir şey olacağına dair mantık dışı beklentisinden kaynaklanmaktadır.

DSM’ de spesifik fobilerin beş alt tipine yer verilmektedir.

1-Hayvan (yılanlar, örümcekler, böcekler, kuşlar…)

2-Doğal Çevre (fırtınalar, yüksekler, su…)

3-Kan-İğne-Yara (kan ya da yara görme, enjeksiyon…)

4-Durumsal (toplu taşıma, tüneller, köprüler, asansörler, uçak, araba kullanma, kapalı alanlar…)

5-Diğer (nefessiz kalma, kusma, mekân fobisi…)

Fobileri olan insanlar fobi yaratan duruma yaklaşmaya çalıştıklarında büyük bir korku ya da kaygıya kapılmaktadırlar. Bu durumda hafif bir endişe ve rahatsızlık duygusu da yaşanabilmektedir. Savaş ya da kaç tepkisinin tam anlamıyla etkinleşmesi de söz konusu olabilmektedir. Nasıl başladığından bağımsız olarak, fobisi olan kişi korktuğu durumdan sürekli kaçındığı ve bu da kaygıyı azalttığı için fobik davranış pekiştirilmiş olmaktadır. Ayrıca, yetersizliğin yarattığı ikincil yaralar, örneğin başkalarının artan ilgisi, sempatisi ve davranışlar üzerindeki denetimleri de fobiyi pekiştirebilmektedir.

Kan-iğne-yara fobisi çeşitli ilginç ve kendine özgü özellikler sergileyen bir spesifik fobi kategorisidir. Muhtemelen nüfusun %3 ila 4’ünde görülmektedir. Bu fobiyi sergileyen insanlar en az korku kadar tiksinme duygusu da yaşamaktadırlar. Aynı zamanda, kan ya da yara görüntüsü ile karşılaştıklarında kendine özgü bir fizyolojik tepki vermektedirler. Çoğu fobik kişide fobik nesne ile karşılaştıklarında kalp atışlarının hızlandığı ve tansiyonun yükseldiği görülmektedir. Ancak kan-iğne-yara fobisi olan kişilerde baştaki hızlanmayı hem kalp atışlarının hızında hem de tansiyonda ani bir düşüş izlemektedir. Bunu da genellikle bulantı, baş dönmesi ve/veya bayılma izlemekte ve bu durum diğer fobilerde görülmemektedir.

Spesifik fobiler oldukça yaygındır. Ulusal Eşzamanlı Hastalık Araştırması-Tekrarlama çalışmasının sonuçları yaşam boyu yaygınlık oranının yaklaşık %12 olduğunu göstermektedir. Bir spesifik fobisi olanlar arasında aşırı bir başka korkusu olanların oranı %75’in üzerindedir. Cinsiyete bağlı oranlar spesifik fobinin tipine göre büyük farklılıklar sergilemektedir. Ancak fobiler her zaman kadınlar arasında daha yaygındır. Örneğin, hayvan fobileri görülenlerin %90 ila 95’i kadındır, ancak kan-iğne-yara fobisinde cinsiyet oranı 2:1’in altındadır. Farklı spesifik fobilerin başlangıç yaşlarında da büyük farklılıklar görülmektedir. Hayvan fobileri, kan-iğne-yara ve dişçi fobileri gibi fobiler, genellikle çocuklukta başlamaktadır. Bununla birlikte klostrofobi ve araba kullanma gibi fobiler ergenlik ya da erken yetişkinlik döneminde başlama eğiliminde olmaktadır.

KAYNAKÇA

Kessler, R. C., Chiu, W. T., Demler, O., & Walters, E. E. (2005). Prevalence, Severity, and Comorbidity of 12-Month DSM-IV Disorders in the National Comorbidity Survey Replication. Archives of General Psychiatry, 62(6), 617–627.

Öst, L. G., & Hellström, K. (1997). Blood-Injury-Injection Phobia. In G. C. L. Davey (Ed.), Phobias: a handbook of theory, research, and treatment (pp. 63 - 80). Chichester: John Wiley & Sons Inc.

Schienle, A., Schäfer, A., Stark, R., Walter, B., Kirsch, P., & Vaitl, D. (2003). Disgust Processing in Phobia of Blood-Injection-Injury: An fMRI Study. Journal of Psychophysiology, 17(2), 87–93.

Uzman Klinik Psikolog Hatice Büşra KARA

busra.kara@icloud.com