Çocuk Psikologu

Hayatımız boyunca, karşılaştığımız olaylarda birtakım iç konuşmalar yaparız. Bu konuşmalar sayesinde kendimizi bir şekilde rahatlatmış oluruz. İç konuşmalar aslında göründüğü kadar iyi ve yapıcı olmayabilir. Gerçekleştirmek isteyip de gerçekleştiremeyeceğimize inandığımız bazı hedeflerimize, kendi iç konuşmalarımızla bazı duvarlar yaratarak, hedefe ulaşmamızı kendimiz engelleriz. İşte buna “kendini sabote etmek” denmektedir. 

Kimi zaman bizi motive eden, kimi zaman da kendi isteğimizle engel koydurtan bu iç konuşmalarımız olmadan yapamayız. Çünkü onlar bize aittir. Halbuki dışarıdan gelen bir tehlike olsa, bunu hemen sezer ve tepki veririz. İşte farkında olmadan gelen tehlike içimizden gelendir. İçimizden gelen sesin iyi niyetli mi yoksa kötü niyetli mi olduğunu sezemeyiz. İşte içimizdeki sesin asıl niyetini anlayabilmek için, bu sesin nasıl meydana geldiğini ve maksatlarının neler olduğunu hep birlikte biraz inceleyelim.

Kendini sabotaj; bireye başarısızlığı dışsallaştırma, başarıyı ise içselleştirme olanağı sağlayan bir eylem veya performans ortamının seçilmesidir. Bireyin başarı olasılığını azaltarak başarısızlığın nedenlerini dışsal etkenlere yüklemesine yardımcı olabilecek birçok engel, kusursuz biçimde bireyin başarısızlığını haklı gösterme amacına hizmet etmektedir. Bu nedenle kendini sabotaj bir benlik koruyucu strateji olarak görülmektedir. (International Online Journal of Educational Sciences, 2011, 3(3), 1155-1168)

Birey başarısızlığının nedenlerini dışsal etkenlere yükleyerek ve iyi performans sergileme olasılığını azaltacak engeller bularak veya üreterek, özyeterlik hissini kibarca korumaktadır. Eğer birey başarısız olursa, başarısızlığın nedenini o engele yükleyerek başarısızlığın kaynağını dışsallaştırır. Eğer birey iyi bir performans sergilerse, olumsuz şartlara rağmen başarılı olduğunu kanıtlamış olacaktır. Her iki durumda da kazançlıdır.

Kendini sabote etmeyi sözel ve davranışsal olarak iki formda inceleyebiliriz. Sözel sabotajda, kendini sabotaj durumunda birey, içinde bulunduğu koşulların olumsuz olduğunu ve başarısızlığına bu koşulların yol açtığını ifade etmektedir. Fakat davranışsal sabote etme durumunda ise, kendini sabotaj stratejileri, doğrudan performansı etkileyen, kasıtlı ve gözlenebilir eylemlerdir. Davranışsal kendini sabotaj, bireyin sınava çalışmayı ertelemesi, sınavdan önce alkol alması veya sınava hazırlanma yerine sinemaya gitmesi gibi gerçek sabotaj davranışları içeren ve diğer bireyler tarafından da objektif olarak gözlemlenebilen stratejilerdir. Davranışsal kendini sabotajda birey görevi aktif biçimde zorlaştırır ve davranışsal kendini sabotaj diğer bireyler için daha ikna edicidir (Leary & Shepperd, 1986; Snyder & Smith, 1982).

Davranışsal Stratejiler:

Bireyin görev ve faaliyetlerini ertelemesi,

Bireyin görevle ilgisi olmayan aktivitelerle aşırı ilgilenmesi,

Bireyin kendine aşırı yüklenmesi,

Bireyin madde, ilaç ve alkol kullanması,

Bireyin yeterli pratik ve alıştırma yapmaması,

Bireyin fırsatları göz ardı etmesi,

Bireyin yeteneği körelten performans ortamları seçmesi.

Sözel Stratejiler:

Bireyin sınav kaygısı yaşadığını öne sürmesi,

Bireyin psikolojik ve fiziksel semptomlar bildirmesi,

Bireyin sosyal kaygı yaşadığını öne sürmesi,

Bireyin travmatik olaylar yaşadığını öne sürmesi,

Bireyin utandığını öne sürmesi.

Birey bir yandan başarılı biçimde öz-saygı düzeyini korumakta ve kendini değerlendiren veya sosyalleştiren bireylerin (ebeveyn, öğretmen, yargıç vb.) izlenimlerini yönetip algılarını kontrol etmekteyken, diğer yandan performansına zarar vermektedir. Kendini sabotajın artan performans ve haz ile azalan başarısızlık gibi olumlu sonuçlar sağlama ihtimali olması ile birlikte,  başarısızlık olasılığı, yetersiz performans ve olumsuz duygulanım gibi uyumsuz değişkenlerle karşılaşma ihtimali de mevcuttur. Kendini sabotaj davranışının sonuçları üç nedenden dolayı olumsuz olabilir. Birincisi bazı kendini sabotaj davranışlarının (örneğin, alkol kullanma) başlı başına zarar verici olmasıdır. İkincisi kendini sabotaj sonuç olarak performansı engellemekte ve performans kaybı uyum ve psikolojik iyi olma üzerinde olumsuz etkilerde bulunmaktadır. Üçüncüsü ise kendini sabotaj bir derece öz-aldatma içermektedir (Zuckerman & Tsai, 2005).

Kendini sabote eden bireylerin akademik başarılarının düşük olduğu, işlevsel olmayan başa çıkma stratejileri kullandıkları ve bu bireylerin bir dizi kişilik özellikleri açısından diğerleri tarafından daha olumsuz algılandığı görülmektedir. Ayrıca kendini sabotaj düzeyi yüksek bireyler,  başarılı olacaklarından şüphe duymaları durumunda, belli bir görev için ön hazırlık yapmaktan ve çaba harcamaktan kaçınabilmektedir. Kendini sabotaj düzeyi yüksek bireyler aynı zamanda bir görevde başarılı olacaklarından şüphe duymaları durumunda çeşitli engeller yaşadıklarını iddia etmekte veya görevi ciddiye almamaktadır (Rhodewalt, Morf, Hazlett, Ahmet AKIN, Ramazan ABACI, & Ümran AKIN 1166 & Fairfield, 1991; Strube, 1986).

Şimdi bir kez daha düşünüp, içimizden gelen sesin ne yapmaya çalıştığını anlamak için çabalayalım. Görüldüğü gibi, bu ses bize istediklerini yaptırarak zarar veriyor olabilir. Sabotajcınıza uygun bir zamanda kahve ikram ederek, onunla dost olarak, onu ikna edebilirsiniz. Eğer onu ikna etmek için kendinizi güçsüz hissediyorsanız, ona randevu verin. Sizin istediğiniz saatte onunla yüzleşin. Aslında o içinizdeki siz üretiyorsunuz. Kendi ürettiğiniz sesin ipini elinize alın.  Onu iyi dinleyin, anlayın ve haklıysanız bunu ona ispat edin.

Unutmayın, hayat doğduğumuzda hepimize bir mermer bloğu verir. Bazılarımız ondan güzel bir heykel yaparız, bazılarımız ise hoyratça peşimizden sürükleyip paramparça ederiz.