Çocuk Psikologu

TUVALET EĞİTİMİNDE ANNE VE BABANIN DESTEĞİ

Anne olmak yeniden doğmaktır  herhalde. Her halde diyorum çünkü bunlar benim tahminlerim sadece anneliğin ilk anlarında yanında olduğum yakınlarımdan biliyorum. “Anne olmak daha önce hiç yaşamadığını fark etmektir.” desek abartmış mı oluruz acaba? Yeni doğum yapmış annelerin gözünde yorgunlukla birlikte umut dolu bakışlara tanık olmuşsunuzdur sizler de. Tabii psikolojik sağlığı iyi olan annelerden bahsediyorum. Allah herkese annelik armağanını verirken akıl ve ruh sağlığını da eksik etmesin İnşallah. Yoksa bu kutsal sevginin heyecanını umudunu mutluluğunu yaşayamazsak armağan olarak gelmiş o minik meleğe biz ne verebiliriz ki?

Umut insanın var olma sebebidir. Doğan her bebek annesi siz olmasanız da bir umut verir yüreğinize. İçinizden “Kim bilir bu küçük melek biz dünya insanlarına ne deneyimler kazandıracak” dersiniz kendi kendinize.

Bize verilen anne sevgisinin bebeğe aktarımı ile bu sevginin daha da yeşerip diğer nesillere de ulaşabilme ihtimalidir bebeğe beslenen umut.  Bir yandan da geçmişte yaptığımız hataların ya da bize yapılan hataların düzeltilebilme ihtimalini kazandırır bu yeniden doğuş.

Hepimiz tanıştığımız yeni bir insanla yeni şeyler öğrenebiliyor ve kendimizi yeniliyorsak, her anne de dünyaya getirdiği her bebekle yenilenir ve değişebilir. İlk çocuğunun sorunlarını danışan bir annede sıkça duyduğumuz şeydir “ İlkinde bu kadar bilinçli değildim , ikincisinde ise hiç bu sorunu yaşamadım ve ben ona iyi anne olamadım”.  Bu suçluluk duygusu ile dolu sözcükler size hiçbir şey kazandırmayacağından hemen madalyonun diğer tarafını çevirmeniz gerekir. Birinci çocukta yaşadığınız her sorun karşısında otomatikleşmiş olumsuz cümleler yerine  “ O gün düşündüğüm ve yaptığım yanlışmış, artık doğru düşünebiliyorum ve doğru olanı yapabilecek güçteyim” demelisiniz. Tabi her şeyden önce yaptığınız hatanın hata olduğunu kabul etmiş olmalısınız. Olumsuz otomatik düşünceler hatalarımızı düzeltmeyeceği gibi çocukta da olumsuz davranışların devam etmesine neden olacaktır. Artık psikologlar ve öğretmenler bile eskisi gibi ezberden kitaptan olduğu gibi hareket edip insanı bir makinaymış gibi işlemeye çalışmıyorlar. Her çocuğun öğrenme hızı, sorunları çözme yöntemi çevresiyle annesiyle ilişkisi farklı ve özeldir. Çünkü insan keşfedilmesi gereken ve değişebilen olağan üstü bir varlıktır.

Bu kadar uzun telkinden sonra kendisini suçlamayan çözüm odaklı annelere tuvalet alışkanlığını çocuğa kazandırma konusunda önerilerim olacak.  Başında da bahsettiğim gibi her çocuğun kendine has bir gelişim seviyesi vardır. Çocuğun tuvalet eğitimine başlaması gereken en doğru yaş kendisini buna hazır hissettiği zamandır. Tuvalet eğitimi çocuğun sinir sistemi ile alakalı bir durum olduğu için kesin ve net bir başlangıç noktası yoktur. Bebeklerin henüz gelişimini tamamlamamış sinir sistemi 18 aylık olana kadar miyelin tabakasıyla kaplanır. Miyelin, sinir sistemi boyunca hücreden hücreye iletişimi kolaylaştıran, yağa benzer bir maddedir. Hücreler arası iletişim geliştikçe bebeklerin kontrol kazanmalarını ve hareketlerini koordine etmelerini sağlar.(SELDİN T.2007) Fakat 18 ile 30 ay arasında(1.5 - 2.5 yaş)  hala bu süre zarfında alışkanlığını kazanamadıysa, çocuğunuzun  ilgisini yavaş yavaş tuvalete çekmeniz iyi  olacaktır. Tuvalet derken büyüklerin kullandığı tuvaletlerden bahsetmiyoruz tabi ki. İlk aşama olarak basit, üzerinde ses yapan oyuncaklar olmayan, ayaklarının yere değmesini sağlayacak yükseklikte bir lazımlıkla bu işe başlayabilirsiniz.

Tuvalet Eğitiminin Zamanının Geldiğini Gösteren Belirtiler

  Çocuğunuzun gündüzleri en az iki saat kuru kalması

 Kakasını gizlenerek yapması ve yaptıktan sonra haber vermesi

 Çişini ve kakasını yaptığını dışarıdan fark edilecek kadar ,mimik veya işaretler yapması.

 Öğlen uykularından kuru kalkması

 Söylediğiniz basit şeyleri anlaması ve bunlara uyması

Anne babanın en çok dikkat etmesi gereken şey  tuvalet eğitimi için sabırsız ve aceleci olmaması gerektiğidir. Çocuğun tek başına başarabileceği şey konusunda sizin mutlu olmanızı bağımsızlığını kabul ettiğinizi ona göstermelisiniz. Yoksa bu iş aranızda bir güç savaşına dönüşebilir. Kötü bir tuvalet eğitimi sonrasında başardığı şeyi armağan gibi sunmak yerine sizi cezalandırmak için tuvaletini yapabilir ya da hiç yapmak istemeyebilir. Sadece çocuğun bu en doğal halinde aşırı tepkilerde bulunmamak gerekir. Böylece çocuğunuz  kendi dürtülerine hakim olabilen özerk , kendisiyle barışık bağımsız birey olabilir. Tuvalet eğitiminin kabusa dönüşmemesi için bazı ip uçlarına ihtiyaç duyabilirsiniz.

Tuvalet Eğitiminde Yapılması Gerekenler

1. Çocuğunuzun bez değişimini, mümkün olduğunca lazımlığının da bulunduğu banyoda yapmanız bir ön alıştırma niteliğinde olacaktır.

2.Çocuklar tuvalet eğitimine tam olarak hazır olmadan önce de tuvalete ilgi duyabilirler. Ancak özellikle fiziksel-bilişsel-dil gelişimi açısından çocuklarda tuvalet eğitimi 18. aydan sonra başlayabilir. Tuvalet eğitimine başlama yaşı da çocuktan çocuğa farklılıklar gösterir. Bu nedenle anne babaların tuvalet eğitimi konusunda çocuklarına baskıcı bir tutum sergilememesi önemlidir.

3.Tuvalet eğitimi süreci boyunca, çocuğunuzun bezsiz dolaşmasına mümkün olduğu kadar çok izin verilmelidir.

4.Çocuğunuzu her türlü çabası için mutlaka ödüllendirin. Bir övgü cümlesiyle ve aynı anda fiziksel temas kurarak ya da küçük bir ödül ile(şeker, çikolata, küçük bir çıkartma,…).

5.Çocuğunuzun, sizden, tuvalet eğitimi ile ilgili kardeşlerinden, kitaplardan ve çizgi filmlerden model alması için fırsatlar yaratın. Çocukların örnek modelleri görmeleri, öğrenmeleri için önemlidir.

Tuvalet Eğitiminde Yapılmaması Gerekenler

•Çocuğunuzun tuvalet eğitimini çok kısa sürede kazanacağı beklentisiyle değil, sabırlı ve sakin bir biçimde onu teşvik etmeye devam ederek sürdürün.

•Çocuğunuzun, tuvalete gitme ihtiyacı geldiğinde, onu tuvalete acele ve panik halde götürmeyin.

•Çocuğunuza karşı çok ısrarcı olmayın. Çocuğunuzla bu konuda onu azarlamak, suçlamak ve cezalandırmak, onunla dalga geçmek ya da başka çocuklarla karşılaştırmak gibi hatalara düşmeyin.

• Çocuğunuzun özerkliğini kazanabilmesi için ve bu eğitim sürecine katkıda bulunması için yeni becerileri öğrenmesine, deneyimlemesine izin verin.

•Tuvalet eğitimine, çocuğunuz bir başka gelişimsel becerisini öğrenme aşamasındayken başlamayın. Özellikle kaba motor, bilişsel ve dil becerilerinin gelişim düzeyi, tuvalet eğitimine hazır olduğunu işaret eder düzeyde olmalıdır.

•Tuvalete çok çıkmaması ya da altını kirletmesini  önleyebilmek için sıvı tüketimini azaltmayın. Böyle bir uygulama, çocuğunuzun metabolizmasını etkileyecektir.

•Çocuğunuzun tuvalet eğitimine, stresli olabilecek bir dönemde başlamayın(kardeş doğumu, yeni bir eve taşınma, yuvaya başlama, anne babanın boşanması, ebeveynlerden birinin hastalanması,…)

•Tuvalet eğitiminin, uzun ve yavaş gelişecek bir süreç olduğunu unutmayın.

•Çocuğunuzla kontrol ve inat mücadelesine girmeyin. Çocuğunuzun kendi kendini kontrol etme ve bireyselleşme isteğini, ihtiyaçlarını ve duygularını önemseyin.

•Asla pes etmeyin. Tuvalet eğitimini tam olarak kazanması ne kadar uzun sürerse sürsün, geri adım atmayın. Geri adım atmanız hem eğitimin tekrarlanması sürecinde zorlaşacak, hem de çocuğunuzun tuvalet konusunda kafasını karıştıracaktır. Eğer bezden tamamen vazgeçiyorsanız, ara sıra bile olsa tekrar bez bağlamayın. Çocuk lazımlığa oturmayı reddediyorsa sonra oturursun deyin ve vazgeçmediğinizi gösterin.

Tuvalet eğitiminde takip edilmesi gereken aşamaları, sırasıyla uygulayın. Çocuğunuz, bir aşamayı tam olarak öğrenene kadar bir sonraki aşamaya geçmeyin. Çocuklar belli bir dönem gündüz çişini çok güzel söylediği halde sonra bırakabilir. Bunun birçok sebebi olabilir. Çocuğa söylemek zor gelmiş eski rahatını arıyor olabilir. Çocuğun yaşadığı stresten kaynaklanabilir ya da size tepki vermek için yapıyor olabilir. Taşınma ,kardeş kıskançlığı , yuva – öğretmen değişikliği vs. mümkün olduğu kadar bu sebepleri ortadan kaldırmaya çalışın, ya da anlayacağı bir dille ifade edin. Bütün çabalarınız çocuğunuzun sağlıklı bir gelişimi için. Bunun için sabırlı ve kararlı olmanız çok önemli.

Kardeş kıskançlığı durumunda, çocuğun yanında kardeşe ilgiyi olabildiğince minimuma düşürüp çocuğa ilgiyi abartın. Kendisinin izni olmadan eşyalarını ya da oyuncaklarını kardeşine vermeyin. Paylaşmak istediği zaman onu destekleyin. Siz küçük bebeğinizle ilgilenirken çocuğu oturağa oturtma ve ilgilenme işini bazen babaya bırakmanız daha  iyi bir yoldur. Özellikle erkek çocukların tuvalet eğitimini babanın üstlenmesi ise çocuğun gelişimi açısından faydalıdır.

Altını ıslatmadığı halde kakasını yapmak için illa ki bez bağlatan çocuklar da olabilir. Altına yapmadığı zaman daha büyük bir ödül vaad edebilirsiniz. Eğer beş yaşını geçene kadar bu durum devam ederse mutlaka bir uzmana başvurun.  Ayrıca geceleri alt ıslatmaması için bez bağlamak yerine çocuğunuzu yatırmadan önce çişini yaptırırken ” hepsini yap hiç kalmasın hepsini bitirelim” gibi telkinlerle psikolojik olarak hazırlaya bilirisiniz.

Eğer çocuğunuz lazımlıktan vazgeçip büyükler gibi tuvalete gitmek istiyorsa;

Onun bu eğilimini destekleyin.

Çocuğunuza özel sevimli bir tuvalet –banyo hazırlayabilirsiniz.

Tuvaletten sonra ellerini yıkaması için lavobaya erişebileceği biçimde küçük bir tabure alabilirsiniz.

Klozeti kullanacaksa çocuğunuza uygun bir adaptörü olmasına dikkat edin. Yoksa çocuk tuvaletin içine düşmekten korkabilir.

Kullanacağı alaturka bir tuvalet ise fiziksel yardımınıza ihtiyacı olabilir. Ayaklarına göre kendi seçtiği bir çift tuvalet terliği alabilirsiniz. 

Külotunu nasıl indireceğini,tuvalete nasıl oturacağını (göstererek), temizliğini nasıl yapacağını tuvalet kağıdını ne zaman kullanacağını, sifonu nasıl çekeceğini (eğer sifondan korkmuyorsa), pantolonunu nasıl giyeceğini aşama aşama kısa cümlelerle tekrar ederek sabırla ve güler yüzle anlatın.

 Eğer çocuğunuz yuvaya gidiyorsa öğretmenini bu alışma döneminden haberdar edin ve yuvanın tuvaletlerinin çocuk için kullanılabilir olduğuna dikkat edin.

Ara sıra tuvalette kazalarla karşılaşabilirsiniz. Tepkinizi kontrol edin ve soğukkanlılıkla onu yatıştırın. Telaşlanıp onun utanmasına neden olmayın. Çocuğunuzun kolay ulaşabileceği bir yerde temiz çamaşırlarını koyun.  Hatta kendi kendine temizleyebilmesi için kağıt havluyu hazırda bulundurun.  Böylece kendisiyle ilgili aksi bir durumla baş edebileceğini ona öğretmiş olabilirsiniz.

Son olarak çocuklarınıza tuvalet eğitimi vermek yerine çocuğunuzun yetkin olabildiği kaslarını kullanabildiği yani hazır oldukları bu durumda sadece destek olun yeter. Artık onlar işlerini tek başına da yapabilecek birer usta olmuşlardır. Diğer sayımızda çocuklarda  alt ıslatma problemi  (enürezis) hakkında bilgi vereceğiz. Çocuklarımızın sağlıklı ve mutlu bir ortamda yetişmesi için onlara verdiğiniz tüm destekleriniz için şimdiden teşekkür ediyorum. Zatınıza iyi bakın.